حسابداری چیست ؟ به بیانی ساده حسابداری (Accounting) یک زبان است. زبانی که راجع به موقعیت مالی یک سازمان اطلاعاتی را فراهم می‌کند. اگر یادگیری حسابداری را آغاز کنید در اصل شروع به آموختن این زبان تخصصی کرده‌اید. با یادگیری زبان حسابداری می‌توانید عملیات مالی هر نوع سازمانی را بفهمید و با آن ارتباط برقرار کنید؛ زیرا اطلاعات مورد نیاز اغلب سازمان‌ها بسیار شبیه به هم هستند و می‌توان آنها را در سه دسته‌ی اصلی طبقه‌بندی کرد: اطلاعات عملیاتی، اطلاعات حسابداری مالی، و اطلاعات حسابداری مدیریتی.
طبق «بیانیه اساسی تئوری حسابداری»: حسابداری عبارت است از فرایند شناسایی، اندازه‌گیری و ثبت و گزارشگری اطلاعات اقتصادی برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه به وسیله استفاده‌کنندگان آن اطلاعات. بیانیه در تشریح این تعریف آورده‌است بر اساس دیدگاهی جامع، «اطلاعات حسابداری» را می‌توان «اطلاعات اقتصادی» تلقی کرد.
۱. اطلاعات عملیاتی
این دسته شامل اطلاعاتی است که به صورت روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرد تا یک سازمان بتواند کسب‌وکار خود را هدایت کند. برای نمونه حقوق کارمندان باید پرداخت شود. فروش‌ها باید ثبت شوند. مبالغ بدهی به سازمان‌ها و اشخاص دیگر باید نگهداری شوند. پول‌های سازمان باید تحت کنترل باشند. بدهی‌های مشتریان به سازمان باید بررسی شود و صورت دارایی‌ها باید شرح داده شوند. فهرست این نوع از فعالیت‌ها طولانی است. اطلاعات عملیاتی بیشترین حجم اطلاعات حسابداری را به خود اختصاص می‌دهند و مبنای دو دسته‌ی دیگر اطلاعات حسابداری را فراهم می‌کند.
۲. اطلاعات حسابداری مالی
این اطلاعات را مدیران، سهامداران سازمان، بانک‌ها، بستانکاران، دولت، عموم مردم و… استفاده می‌کنند تا درباره‌ی سازمان و عملکرد آن تصمیم بگیرند. سهامداران می‌خواهند ارزش سرمایه‌گذاری خود را بدانند تا برای خرید یا فروش سهم‌شان تصمیم بگیرند. بانک‌ها و بستانکاران مایل‌اند بدانند آیا سازمان توانایی بازپرداخت بدهی‌هایش را دارد؟ مدیران می‌خواهند بدانند سازمان آنها در مقایسه با سایر شرکت‌ها چطور عمل کرده است؟ اگر هر سازمان برای ثبت موقعیت مالی سیستم خاص خود را به کار می‌گرفت استخراج این نوع اطلاعات کار بسیار دشواری می‌شد. اطلاعات حسابداری مالی در مورد قوانین پایه‌ای مربوط به نحوه‌ی گزارش‌دهی است و هدف یکپارچگی گزارش‌های مالی را دنبال می‌کند.
۳. اطلاعات حسابداری مدیریتی
مدیران برای اتخاذ بهترین تصمیم برای سازمان نیاز به اطلاعات خاصی دارند. آنها از این اطلاعات برای سه عملکرد اصلی مدیریتی شامل برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل بهره می‌برند. اطلاعات مالی برای تعیین بودجه، تحلیل گزینه‌های مختلف بر مبنای هزینه، تعدیل برنامه‌ها به موازات نیاز‌های تازه و کنترل و نظارت بر کارهای در حال اجرا به کار می‌رود.
چنان که می‌بینید حسابداری سیستمی چندجانبه است که افراد متفاوتی با نیاز‌های گوناگون در آن دخیل هستند. با در نظر داشتن کاربردها و استفاده‌های متنوعی که اطلاعات حسابداری دارد، پاسخ انجمن حسابداری آمریکا به این سؤال که حسابداری چیست ؟ از این قرار است: «فرایند شناسایی، اندازه‌گیری و انتقال اطلاعات اقتصادی به منظور فراهم کردن امکان قضاوت و تصمیم‌گیریِ مبتنی بر اطلاعات برای افرادی که از این اطلاعات استفاده می‌کنند.»
برای اینکه استفاده از اطلاعات مالی آسان باشد، حسابداری باید بر مبنای قوانین و قواعد خاصی که به آنها «اصول» می‌گوییم انجام شود. اصول حسابداری قوانین یا قواعدی را فراهم می‌کند که فعالیت‌های حسابداری را هدایت می‌کنند. این قوانین اصول حسابداری پذیرفته‌شده‌ی همگانی (Generally Accepted Accounting Principles) یا به اختصار (GAAP) نامیده می‌شوند. این اصول توسط هیئت استانداردهای حسابداری مالی تعیین شده که یک کارگزار غیردولتی متشکل از حسابداران و مشارکت‌کنندگانی از صنایع و سازمان‌هاست. دلایل قانع‌کننده‌ای برای سازمان‌ها، از ممیزی گرفته تا گزارش درآمدها برای درخواست وام از بانک، وجود دارد که به یک استاندار توافق‌شده‌ی کلی پای‌بند باشند.
نتیجه‌ی نهایی به دست آمده از تمام این اطلاعات حسابداری چیست ؟ دلایل نگهداری اطلاعات حسابداری را گفتیم. نتیجه‌ی نهایی ثبت تمامی این اطلاعات تهیه‌ی صورت‌های مالی است. صورت‌های مالی امکان از نظر گذراندن موقعیت مالی یک سازمان را در یک نگاه فراهم می‌کنند. صورت‌های مالی خلاصه‌هایی از اطلاعات عملیاتی فراهم می‌کنند که افراد درون و بیرون سازمان از آنها استفاده‌ی فراوانی دارند. صورت‌های مالی در یکی از این دو دسته‌ی کلی قرار می‌گیرند:
گزارش وضعیت/ موجودی: این صورت‌های مالی وضعیت مالی یک سازمان را در یک لحظه‌ی مشخص زمانی نشان می‌دهند.
گزارش وضعیت مانند عکس فوری است.
گزارش جاری: این صورت‌های مالی جریان اطلاعات مالی را در یک بازه‌ی زمانی نشان می‌دهند.
گزارش جاری مانند فیلم است.
اصول حسابداری پذیرفته‌شده‌ی جمعی، حسابدار را موظف به تهیه‌ی سه نوع متفاوت از صورت‌های مالی کرده است:
۱. ترازنامه
ترازنامه یک گزارش جاری است که اطلاعات مربوط به منابع یک سازمان را در یک زمان تعیین‌شده مشخص می‌کند. داده‌هایی که در این صورت مالی ذکر می‌شود برای مثال شامل دارایی نقدی شرکت در بانک، بدهی‌های شرکت به بستانکاران و ارزش دارایی‌های شرکت است.
۲. صورت حساب درآمد
صورت حساب درآمد که به آن صورت حساب سود و زیان یا صورت حساب عملیات نیز گفته می‌شود گزارشی است که جریانات درآمدی (مقداری که به واسطه‌ی فعالیت‌های کسب‌وکار به دست آمده است) و مخارج (مقداری که برای عملیات صرف شده است) در دوره‌ی زمانی مشخص تعیین می‌کند. این دوره‌ی زمانی معمولا ماهانه، فصلی یا سالانه است.
۳. صورت حساب وجوه نقد
همان‌طور که از اسم آن بر می‌آید صورت حساب وجوه نقد جزو گزارش‌های جاری است که جریانات وجوه نقد را در شرکت در بازه‌ی زمانی معینی شرح می‌دهد.
تمام هدف حسابداری فراهم کردن اطلاعاتی مفید برای گروه‌هایی است که برای گرفتن تصمیم درباره‌ی شرکت و عملکردش به آن اطلاعات علاقه‌مند هستند. برای دست‌یابی مؤثر به این هدف، زبان خاص و در نتیجه‌ی آن قواعدی برای کاربران آن ساخته شده است. با یادگیری حسابداری شما این زبان و قواعد را می‌آموزید تا بتوانید اطلاعات مالی را به روشی قابل فهم و قابل مقایسه با دیگران به اشتراک بگذارید.
تاریخچه حسابداری
Accounting History
حسابداری همزاد تمدن بشری است و به اندازه آن قدمت دارد. نخستین مدارک کشف شده حسابداری در جهان، لوحه‌های سفالین از تمدن سومر در بابل (Babylon) است و قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد. مدارک و شواهد نشان می‌دهند در تمدن‌های مصر، رم و یونان باستان نیز نوعی کنترل‌های حسابداری برقرار بوده و نوعی حساب جمع و خرج تنظیم می‌شده‌است. شخص جمعدار، مأمور دولت یا شخصی که محافظت از پول یا دارایی دیگری به او محول بوده‌است در فواصل زمانی مقرر حساب خود را به ارباب یا مسئولان دولتی پس می‌داده‌است. برای این کار دو فهرست تفضیلی از دریافت‌ها و پرداخت‌ها بر حسب پول، وزن یا مقیاس دیگری تهیه می‌شد و جمع آن دو مساوی بود. فهرست دریافت شامل موجودی ابتدای دوره به علاوه وجوه یا کالای دریافتی طی دوره بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی، کالای فروخته شده یا به مصرف رسیده در طی دوره به علاوه مانده پول و کالا نزد جمعدار بوده‌است که باید به ارباب تحویل داده می‌شد؛ بنابراین، حسابداری باستانی تنها جنبه‌های محدودی از فعالیت‌های مالی را در بر می‌گرفت و با سیستم جامعی که کلیه عملیات مالی حکومت را ثبت و ضبط کند یا به نگهداری حساب معاملات تجاری بپردازد، فاصله بسیاری داشت. این نوع حسابداری تا قرون وسطی دوام یافت.
همانند سایر تمدن‌ها در تمدن باستانی ایران نیز حسابداری، گذشته‌ای مفصل و خواندنی دارد. پیشینه حسابداری در ایران به نخستین تمدن‌هایی بر می‌گردد که در این سرزمین پا گرفت و مدارک حسابداری به دست آمده با ۲۵ قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان دارد. در ایران عصر هخامنشی، نظام مالی و پولی جامع و منسجمی برقرار بوده و حساب درآمدها و مخارج حکومت به ریز و به دقت، ثبت و ضبط و نگاهداری می‌شده‌است. حدود سی هزار لوح از بخشی از کاخ جمشید موسوم به خزانه، محل اسناد مالی کاخ‌های مزبور به دست آمده‌است که حکایت از وسعت ثبت اطلاعات مالی آن دوران دارد. تاریخ این لوحها حدود ۴۸۰ سال قبل از میلاد است. یکی از این لوحها که به خط عیلامی است، توسط پروفسور جرج کامرون، مطالعه و خوانده شده‌است و کتاب «اصول حسابداری» ترجمة آن را بازگو می‌کند:
برابر سه «کارشا» و شش «شکِل» نقره به وسیله «شاکا» (مدیر صندوق) به کارگرانی که درهای آهنی «پارسه» (تخت جمشید) را می‌سازند و «بردکاما» مسئول کار ایشان است، پرداخت شد. معادل این مبلغ به‌طور مقرر به قرار هر سه «شکِل» نقره یک گوسفند احتساب گردید. مدت کار ایشان از ماه آدوکنئیش تا ماه ویخن (ماه اول تا دوازدهم) سال ششم (سلطنت خشایار شاه) بوده و دو نفر هرکدام ماهی یک شکل و نیم نقره (دستمزد) دریافت می‌کردند.
حسابداری دانشگاهی با بیش از پانصد سال سابقه توسط فردی ایتالیایی به نام لوکا پاچیولی (۱۴۹۵ میلادی) بنا نهاده شده‌است. پاچیولی تحصیلات خود را در وِنیز گذراند و در دهه ۱۴۷۰ راهب صومعه‌ای شد که از فرقه فرانسیسکن بود. تا سال ۱۴۹۷ معلم خصوصی ریاضیات بود تا اینکه در آن سال دعوت نامه‌ای از لودُویکو اِسفُرتسا دریافت نمود تا در میلان مشغول به کار شود. او در آنجا با لئوناردو دا وینچی آشنا گردید و به او ریاضیات آموزش داد. در ۱۴۹۹، پاچیولی و لئوناردو مجبور شدند تا از میلان فرار کنند زیرا لوئی دوازدهم پادشاه فرانسه شهر را به تصرّف خود درآورده و حامیان آنها را از آنجا بیرون کرد. بعد از آن، پاچیولی و لئوناردو اکثر اوقات با هم سفر می‌کردند. در سال ۱۵۱۷ به محض برگشت به میهن، پاچیولی به علت سالخوردگی فوت کرد.
پاچیولی چندین کتاب در زمینه ریاضیات منتشر کرد که شامل اثر زیر می‌باشد:
Summa de Arithmetica, Geometrica, Proportioni et Proportionalita ۱۴۹۴
به معنی «مجموعه‌ای از جبر، هندسه، نسبت و تناسب». این کتاب شامل موضوعاتی از جمله حساب و جبر و استفاده آنها در تجارت، دفترداری، پول و مبادله است. وی در این اثر به تلفیق دانش ریاضی زمان خود پرداخت. همچنین برای اولین بار شرحی در مورد روش نگهداری حساب‌ها و دفاتر که تجار ونیزی در طول دوران رنسانس به کار می‌بردند، ارائه داد. این روش بعدها به روش حسابداری دوطرفه مشهور شد. اگر چه پاچیولی این سیستم را تدوین کرد و نه اختراع، ولی به‌عنوان «پدر علم حسابداری» مورد توجه واقع شد. سیستمی که او به تدوین و معرفی آن پرداخت شامل اغلب چرخه‌های حسابداری بود که ما امروز آنها را می‌شناسیم. او استفاده از دفاتر روزنامه و دفتر کل را شرح داد، و تذکر داد که یک فرد نباید به رختخواب برود مگر اینکه بدهی با بستانکاری برابر باشد! دفتر کل او حسابهایی برای موجودی (که شامل وجوه دریافتی و موجودی کالا بود)، تعهّد بانکی، سرمایه، درآمد، و مخارج داشت- انواع حساب که در بیلان کار و صورتحساب درآمد یک سازمان به ترتیب گزارش می‌شود. او ثبت نهایی آخر سال را نشان داد و پیشنهاد کرد که یک تراز آزمایشی برای تأیید دفتر کل متعادل بکار گرفته شود. همچنین، رساله او دامنه وسیعی از موضوعات مرتبط را، از اخلاقیات حسابداری گرفته تا حسابداری هزینه، شامل می‌شود.
از مهم‌ترین تغییرات حسابداری در طول پانصد سال گذشته تغییر ماهیت نظری آن است. حسابداری دانشگاهی در چهار صد سال اول عمر خود عمدتاً رویکردی تجویزی داشته‌است. یعنی اندیشمندان حسابداری تنها بر اساس قیاس مبتنی بر فرضیات مبنا، روش‌های حسابداری خاصی را به حسابداران تجویز می‌کردند. برای مثال نحوهٔ تهیه ترازنامه یا صورت سود و زیان یا نحوهٔ ارزیابی موجودی‌ها را بر اساس استدلال منطقی، تعیین و تجویز می‌کردند. امروزه از این روش‌های تجویزی با نام تئوری‌های تجویزی یاد می‌شود. اما از اوایل سده بیستم، مباحث نظری و فلسفی جدی در خصوص تعلق حسابداری به یکی از حوزه‌های معرفت بشری رواج یافت. در اواسط سده بیستم و با تسلط مکتب اثبات گرایی (پازیتیویسم) بر فضای دانشگاهی، نظریه‌های حسابداری اثبات گرایانه به ظهور رسید. ضعف‌های بنیادین نظریه‌های اثبات گرایانه در ظرف کمتر از ربع قرن آشکار شد و حسابداری به تبع سایر رشته‌های علمی وارد دنیای جدید جُستارهای فلسفی و نظری شد. طرح حسابداری انتقادی یا امثال آن نشانه این تحول نظری در حسابداری است.
ثبت ديدگاه